Throwback Thursday: Reuzen van de Zee

Eén van de leukste lessen (of moet ik zeggen ‘colleges’) op de Ichthus Hogeschool was voor mij Doelgericht Schrijven (naast Journalistiek). Naast het maken van artikelen of educatief lesmateriaal, moest je ook een communicatieplan maken bij je tekst. Dus voor wie is het (de doelgroep uiteraard) en waarom je een bepaald onderwerp hebt gekozen. De doelgroep voor dit artikel was kinderen tussen de 10 en 12 jaar. De doelstelling: kinderen duidelijk maken wat Potvissen nu eigenlijk zijn en ze bewust maken waarom deze Reuzen van de Zee aanspoelen, niet terug willen en dan sterven. Mijn gekozen medium was een korte lesbrief. Het gehele communicatieplan zal ik jullie besparen. Wil alleen nog wel vermelden dat ik een mooie 9 voor deze opdracht in de wacht heb gesleept. En daar ben ik nog steeds wel een beetje erg trots op.

De Reuzen van de Zee
Waarom spoelen Potvissen aan?
Tekst & Illustraties: Berry de Nijs, november 1997

Je hebt het vast wel op de televisie gezien; de vijf grote aangespoelde Potvissen die zaterdag 29 november op Ameland werden verzameld. Grote machtige reuzen van de zee, zielig naast elkaar op het strand. Veel mensen zijn wezen kijken. Zij werden Pottenkijkers genoemd. Maar geen van allen wist precies waarom ze waren aangespoeld. Jij wel?

Wat zijn Potvissen?
Potvissen zijn zoogdieren en ze leven in een kudde, net als koeien. Ze eten kleine
visjes en planten, zoals plankton en krill, maar ook inktvisjes. Dit voedsel komen ze
tijdens het zwemmen tegen en eten het dan lekker op. Potvissen zijn heel vriendelijk en nieuwsgierig. Ze zwemmen graag bij zeilboten. Zo kunnen de reuzen mooi gefotografeerd worden. Een potvis komt een klein stukje boven water om adem te halen, want, net als bij jou en mij, haalt hij zijn zuurstof met zijn longen uit de lucht. Een mannetjes Potvis kan wel 18 meter lang worden, een vrouwtjes Potvis blijft wat kleiner; zij wordt hooguit 121,12 meter lang. Als ze onder water zwemmen valt hun lengte nauwelijks op en lijken ze heel slank. Terwijl ze op het strand een zeer logge en uitgezakte indruk maakten. (foto: replica van een potvis op Ecomare, Texel | (c)berrydenijs)

Een verkeerde afslag
Als Potvissen aanspoelen gebeurt dat altijd rond de wintertijd. Ze zijn dan van het Noorden op weg naar het Zuiden. Ze zwemmen dan langs het westen van Groot Brittanië (rode pijl). Maar sommige slaan linksaf en zwemmen dan door de Noordzee (zwarte pijl). Op zich is dat niet zo erg, als ze maar niet te dicht langs de kust van Nederland zwemmen. Als dat gebeurt kunnen ze het juiste voedsel niet vinden en krijgen ze te maken met zandbanken, tijverschillen (eb en vloed) en ondiep water. Hierdoor sterven de Potvissen erg snel en spoelen ze aan op het strand. Dit geldt vaak voor één Potvis en niet bij een massastranding, zoals op Ameland.

Massastranding
Een massastranding betekent dat er meerdere Potvissen aanspoelen op hetzelfde tijdstip. Bij Wassenaar strandde er eentje. Voor hem kon bovenstaand verhaal gelden. Maar voor de vier Potvissen op Ameland niet. Na een onderzoek bleek dat de dieren erg ziek waren. En aangezien ze in een kudde zwemmen hebben ze elkaar aangestoken, zoals mensen elkaar ook kunnen aansteken met bijvoorbeeld een verkoudheid. Doordat deze reuzen ziek waren, konden ze hun weg niet zo goed meer vinden. En namen ze de verkeerde afslag. Nu is er nog een probleem waar men mee zit; het zijn alleen maar jonge mannetjes die zijn aangespoeld. Hoe komt dat dan?

Jonge mannetjes
Een reden die wordt gegeven voor het alleen maar aanspoelen van jonge mannetjes is dat de oudere mannetjes de jonge wegduwen uit de kudde. Hierdoor worden ze de verkeerde kant uitgestuurd en kunnen ze zo in de Noordzee belanden. Het is een soort machtspelletje tussen de mannetjes: de ouderen zijn sterker en hebben dan meer macht over de jonge mannetjes. Maar zeker weten doen we het niet. Dat komt door het onderzoek dat artsen hebben uitgevoerd om uit te zoeken waarom ze nu zijn aangespoeld. Uit dat onderzoek bleek dat ze ziek waren. Dat kan betekenen dat de oudere mannetjes de jonge hebben verstoten, omdat ze zo ziek waren. Om de kudde tegen het uitbreiden van de ziekte te beschermen.

Oriëntatie vermogen
Nu zitten de artsen met nog een probleem; waarom zijn het alleen maar mannetjes? Ook dat weten ze niet zeker, maar ze denken dat alleen de mannetjes de ziekte kunnen krijgen. Het vrouwtje zou de ziekte bij zich kunnen dragen, zonder er zelf last van te hebben. Ze geeft de ziekte aan de jonge mannetjes en die raken hun oriëntatie vermogen kwijt. Dit is het vermogen om de plaats te bepalen waar je jezelf bevindt; een soort ingebouwd kompas. Doordat ze hun gevoel voor richting kwijt zijn zwemmen ze verkeerd.

Aardmagnetische storing
Nu is er nog een mogelijke oorzaak voor het verkeerd zwemmen van de Potvissen. Er bestaat een magnetisch veld onder het aardoppervlak (net als een magneet trekt de aarde alles aan; hierdoor blijven wij op de aarde staan en vallen we er niet van af). Zoals de stroom uitval
wordt veroorzaakt door een stroomstoring kan er een storing zijn in het aardmagnetisch veld. Dit betekent niet dat we meteen van de aarde afvallen, maar bijvoorbeeld wel dat de zee iets langer vloed blijft. Volgens sommige wetenschappers is het aardmagnetische veld het kompas van Potvissen. Door een storing raken de zeereuzen hun weg kwijt. Door ziekte reageren ze eerder op deze storingen in het magnetisch veld.

Wat dan ook; altijd de weg kwijt
Hoe je het ook bekijkt de Potvissen spoelen aan, omdat ze even de weg kwijt zijn. Dit kan overal door komen. Ook nog door grote schepen die ze uiteen hebben gedreven of hebben bang gemaakt. Of door een ziekte, een machtspelletje of door een aardmagnetische storing. Maar waarom gaan ze dan zo snel dood?

De dood van een Potvis
Nu zal je denken ‘Waarom slepen ze hem dan niet terug? Dat doen ze toch ook met schepen?’ Dat is waar. Maar het terugslepen van een Potvis is onmogelijk. Dat komt door zijn gewicht. Hij weegt (op zijn zwaarst) 53.000 kilogram boven water. Onder water is hij lichter door de waterdruk. Dit gewicht kan je ongeveer vergelijken met het gewicht van ongeveer 10 volwassen olifanten bij elkaar. Als de Potvis boven water komt kan je hem al bijna niet meer redden. Door zijn eigen gewicht drukt hij zijn longen, hart en andere organen in elkaar. Hierdoor sterven Potvissen zeer snel. Ze hebben nog geprobeerd de Potvis die aanspoelde bij Wassenaar terug de zee in te duwen. Hij was nog niet gestorven toen ze hem vonden. Maar het duurde niet lang of ook hij ging dood door zijn eigen gewicht.

Reuzen van de zee
Reuzen van de zee, zielig op een rijtje op een Nederlands strand. Zo groot en mooi. Zwemmen door de grote wateren van de wereld. Om dan te stranden. Omdat ze, om welke reden dan ook, even de weg zijn kwijt geraakt.